کاهش میزان اکسیژن ناشی از پر شدن حفره های خاک با آب در منطقه ریشه مهمترین عامل خسارتزا در شرائط ماندابی درگونه های گیاهی ودرختان محسوب می شود که می بایست با اعمال روشهای مختلف از بین برود.

 نحوه زندگی انسان از زمانهای ماقبل تاریخ نشان می دهد که مردم به جهت دسترسی به زمینهای حاصلخیز و استفاده از آن مناطق برای تأمین مواد غذایی بیشتر، تجارت بهتر و همچنین سیستم حمل و نقل آسان تر، تجمع جمعیت انسانی وشکل گیری شهرها در دشتهای آبرفتی حاشیه رودخانه ها و دریاها بوده است. تغییر اقلیم در دوره های مختلف زمانی از طرفی و دخالتهای نا آگاهانه و بی رویه انسان ها در عرصه های طبیعی مانند حذف جنگلها ومراتع، احداث سدها و موانع در مکانهای نامناسب و شهرسازی نابخردانه در اطراف این مناطق، شرائط مناسبی را ایجاد نموده است که وقوع سیلابهای ویرانگر را در مناطقی که بالذاته خود مستعد جاری شدن سیلاب و رسوب گذاری است تشدید نماید.

یکی از مهمترین بخشهایی که عمدتا در هنگام وقوع سیل سهم زیادی از خسارت را تحمل می کند، خسارت وارده به مراکز تولید محصولات کشاورزی ( مزارع وباغات ) است .

با توجه به شرائط طبيعي (جفرافيايي - اقليمي ) كشور، توليد اكثر محصولات كشاورزي وباغباني حتی در شرائط طبيعي يكي از پر مخاطره ترين نوع فعاليتهاي اقتصادي محسوب مي شود. وجود خطرات ريسكي مختلف من جمله خطرات ريسكي فيزيكي يا طبيعي همه ساله خسارت هاي زيادي را به كشاورزان وباغداران وارد ميكند كه جبران آن از عهده توليد كننده خارج، ونیازمند اعمال يك روش نظام­مندومطالعه شده­ی دقیق است. ميزان مخاطرات اثرگذار بر فعاليتهاي كشاورزي وباغداري زماني روشن تر مي شودكه بدانيم كشور ما به عنوان دهمين كشور بلاخيز دنيا شناخته شده و از حدود 40 نوع بليه طبيعي كه در دنيا به ثبت رسيده است  31  نوع آن در ايران رخ مي دهدکه یکی از این خطرات ريسكي كمبود وپراكنش نامناسب بارندگي وبروز خشكسالي وبه دنبال آن وقوع بارشهای سنگین ورگباری وایجاد سيل است. بررسی روشهای مقابله با حوادث طبیعی این پیام را می دهد که بشر نتوانسته با هیچ روشی مانع از وقوع حوادث طبیعی  وتغییر آب وهوا شود بنابراین بهتر اینست که در مسیر طبیعت ونه در مقابله باآن، اقدام به افزایش اطلاعات جهت کاهش خسارات بلایای طبیعی نماییم .

میزان خسارت ناشی از وقوع سیل در مزارع و باغات بستگی زیادی  به عوامل زیر دارد.

 نوع گونه گیاهی، واریته ورقم، ویژگی های فیزیکی وشیمیایی محتویات سیلاب، زمان ومیزان ماندابی شدن زمین وجنس خاکی که درختان درآن کشت شده اند واقدامات مراقبتی بعداز وقوع سیلاب جزو عوامل مهم و تعین کننده میزان مقاومت درختان نسبت به شرائط ماندابی است .

 الف- نوع گونه گیاهی: میزان مقاومت گونه گیاهی و ارقام مختلف محصولات باغی نسبت به شرایط ماندابی و سیل  به سازگاری مرفولوژیکی وفیزیولوژیکی گیاه مربوط می شود. بطوریکه برخی گونه ها تا چندین ماه در شرایط ماندابی، زنده باقی می مانند و برخی گونه ها در فاصله چند روز از بین می روند. به عنوان مثال عمدتا پایه های گوجه میروبالان وماریانا ودر درجه بعدی پایه های آلو مقاومت بیشتری نسبت به شرائط ماندابی نسبت به سایر هسته داران دارند یا در تیره سالیکاسه پایه دلتوئیدس صنوبر مقاومت بهتری نسبت به شرائط ماندابی نسبت به سایر پایه ها از خود نشان می دهد اما بصورت کلی در درختان میوه تعداد پایه های مقاوم نسبت به شرائط ماندابی وغرقابی زمین بسیار کمتر از سایر گونه های گیاهی است .

به لحاظ فیزیولوژیکی درگونه های حساس به شرائط غرقابی سیستم ریشه پس از قرارگرفتن در این شرائط قادر به فعالیت و باززایی نیست ویا ریشه های جدید پس از تولید به سرعت از بین می روند، در حالی که ریشه های درختان متحمل ومقاوم علاوه بر زنده  وفعال ماندن در شرائط ماندابی، قادر به باززایی ریشه ازمنطقه یقه یا تنه در نزدیکی سطح آب هستند.

 ب : مرحله رشدی گونه گیاهی : تحقیقات نشان داده است که درختان بالغ نسبت به درختان جوان و درختان درحال استراحت وخواب نسبت به درختان در حال رشد صدمات ناشی از سیلاب را بیشتروبهترتحمل می کنند .

 ج- زمان و میزان ماندابی شدن زمین : زنده ماندن درخت و بازیابی درختان پس از سیل بستگی بسیار زیادی به زمان و میزان پوشیده شدن درختان درآب دارد. بطوریکه ریشه برخی گونه ها می توانند کاملا در آب غوطه ور بوده ورشد نمایند، در حالی که برخی اگر ریشه آنها تا چندین ماه در زیر آب باشد زنده باقی می مانند اما اگر شاخ و برگ آنها به زیر آب برود به سرعت در عرض کمتر از یک ماه از بین می روند و برخی درعرض یک یا دو هفته در شراط ماندابی بسرعت عکس العمل نشان داده وشروع به ریزش برگ وزوال می کنند. در واقع تعداد بسیار اندکی از گونه های گیاهی و بالاخص درختان میوه هستند که می توانند شرائط ماندابی را تحمل نمایند.

د- جنس خاک:

جنس خاک یک عامل مهم در رابطه با الگوی زهکشی در باغات دچار سیلاب محسوب می شود بطوریکه خاکها­ی شنی و، ماسه­ای، نسبت به خاکهای رسی وسنگین رطوبت خود را راحت تر و سریعتر از دست داده (زهکشی بهتر) و از این جهت ارجحیت دارند.

 علائم و نشانه های گیاهان تحت تنش آبی (سیل) :

زرد و قهوه ای شدن برگها، پیچش و خم شدن برگها به سمت پایین، پلاسیده و پژمرده شدن برگها، کاهش اندازه برگهای جوان، ریزش برگ، کاهش رشد درخت و مرگ تدریجی مهمترین نشانه های گیاهان دچار شرائط غرقابی است.

معمولاً در اکثر درختان دچار تنش در کمتر از یک تا دو هفته عوارض تنش مشاهده می شود اما در گیاهان چوبی ظهور وبروزاین علایم نسبت به گیاهان علفی ونیمه علفی بیشتر طول می کشدو این گیاهان در شرائط یکسان کمتر خسارت می بینند .

نتایج بررسی ها در مناطق دچار سیلاب نشان می دهد که دوره های بلند مدت ماندآبی آب می تواند برای محصولات زراعی و درختان مخاطره آمیز و زیان آور باشد زیرا:

الف : سیلاب خاک اطراف ریشه درختان را شسته و باعث آسیب رسیدن و وقوع تنش به گیاهان می شود( بخصوص درختانی که در اراضی شیدار بدون سامانه کاشت شده اند).

ب : سیلاب سرعت تجزیه شدن مواد آلی را در خاکهای غرقابی کاهش داده و در عوض باعث تجمع اتیلن ومواد سمی مانند سولفید هیدروژن می شود که باعث صدمه به ریشه می شود.

ج : سیلاب باعث افزایش  PH خاک های اسیدی و  کاهش PH خاکهای قلیایی می شود (که البته در مواردی مفید می باشد).

د- سیلاب باعث کاهش اکسیژن خاک و تغییر در متابولیسم گیاهی، کاهش رشد و مرگ گیاه می شود. کاهش رشد در اثر کاهش اکسیژن خاک، نتیجه بسته شدن روزنه های برگی، کاهش فتوسنتز و کاهش انتقال کربوهیدرات و کاهش جذب مواد غذایی و عدم تعادل هورمونی گیاه شود.

و- سیلاب باعث صدمه رسیدن به بافت چوب وآبکش سیستم ریشه وساقه شده وعمل جذب وانتقال موادغذایی را دچار اختلال نماید.

ح- سیلاب باعث ضعیف شدن سیستم دفاعی درختان شده و مکانیسم های بیوشیمیایی که کربوهیدرات ها، قندها و سایر مواد مغذی را آزاد می کند را دچار اختلال میکند.

ط- سیلاب همچنین  ازطریق ضعیف شدن درخت وصدمات مکانیکی باعث جذب عوامل بیماریزا ( قارچ وباکتری ) وآفات می شود.

اقدامات لازم در باغات پس از وقوع سیل:

• فراهم نمودن شرایطی که آب و رطوبت اضافی داخل باغ به هر روشی از باغ خارج شود که برای این کار می توان با استفاده از پمپهای کف کش ویا پمپ های پشت تراکتوری شرایط نشست آب را فراهم و پس از آن با ایجاد کانالهای زهکش بین ردیفهای درختان اقدام به خروج آب اضافی بین ذرات خاک کرد.
• اتخاذ مراقبت های مدیریت باغ و بهداشتی شامل :
• ریختن خاک در اطراف ریشه های لخت شده درختان.
• بیرون آوردن تنه و منطقه یقه درختان از زیر گل و لای و ایجاد شرایط کاهش رطوبت در منطقه یقه . برای جلوگیری از خفگی و خسارت بیماریهای قارچی (فایتوفترا، فوزاریوم و پیتیوم – این گروه از قارچها در شرائط اشباع ونیمه اشباع خاک فعالیتشان بیشتر می شود) و باکتریائی.
• برداشتن تنه و شاخه های خشک، شکسته و بیمار از سطح باغ و درختان. لازم به ذکر است که شاخه هایی که برگهای خود را از دست داده اند لزوماً مرده نیستند و تا زمانی که هنوز سبز و قابل انعطاف هستند قابلیت زنده ماندن وتولید را دارند.
• پرهیز از هر گونه هرس تا رسیدن به شرائط تعادل.
• ایجاد سوراخهایی در اطراف درخت به منظورهوارسانی بیشتر به ریشه ها با استفاه از کمترین میزان فشردگی باغ( استفاده از ماشین آلات به جهت فشردگی خاک به حداقل میزان برسد).
• پاک کردن گل و لای از سطح شاخه ها و برگ درختان و ایجاد شرایط تهویه برای فتوسنتزوتنفس بهتر درختان.
• استفاده از یک کود ریز مغذی سبک ( اوره + روی + پتاسیم وبر) به صورت محلولپاشی کمک بسیار زیادی درجهت رساندن مواد غذایی ضروری مناسب برای باززایی وادامه رشد.
• استفاده از قارچکش مناسب جهت به حداقل رساندن بیماریهای قارچی در شرایط مرطوب( بیماریهای قارچی به گونه های درختی حساس به غرقابی وگونه هایی که در خاک های سنگین رسی که تهویه هوا کم است و ویا در مکانهایی که دوره های طولانی غرقابی را تجربه می کنند حتما صدمه خواهد زد. آثار خسارت ممکن است بلافاصله پس از وقوع سیل ویا ممکن است چند سال بعد ظاهر شود).
• حتی الامکان از تردد ماشین آلات یا ادوات سنگین مانند تراکتور در سطح باغ خودداری شود زیرا باعث کوبیدگی خاک و کاهش میزان هوای خاک می گردد.
• پوست درختان آسیب دیده در محل زخم با چاقو تراشیده، با محلول پرمنگنات پتاسیم (به میزان 5 گرم در 100 لیتر آب) شستشو وسپس با قارچ کش ضدعفونی و با چسب پیوند ترمیم گردد. آغشته نمودن تنه درختان با استفاده از محلول بردو ( یک کیلوگرم آهک، یک کیلوگرم سولفات مس و10 تا12 لیتر آب ) نیز مفید است. .
• پس از فراهم شدن شرایط تعادل، نظر به اینکه گل و لای و مواد آبرفتی حاصل از سیلاب عمدتا مواد حاصلخیزی است، می توان از آن برای اصلاح خاک باغ در ترکیب با ماسه اقدام نمود( در این رابطه انجام مشاوره با کارشناسان توصیه میگردد).
• به تعویق انداختن انجام عملیات خاک ورزی تا رسیدن به مرحله ظرفیت مزرعه.
• بررسی ها نشان داده است که در مورد درختان با ارزش اقتصادی بالا و سودمند برای به حداقل رساندن خسارات می بایست مراقبت های ویژه ورسیدگی همه جانبه از یک تا سه سال پس از دوره و شرائط ماندابی اعمال شود.
• در نهایت پس از اعمال روشهای فوق برخی درختان بسته به میزان خسارت وارده به آنها در عرض یکسال بهبود می یابند ودر غیر اینصورت وعدم ترمیم، درختان نسبت به عوارض ثانویه مانند قارچها، باکتری ها وحمله حشرات بخصوص چوبخواران حساس شده و در این خصوص مراقبت های لازم می بایست اتخاذ گردد.